ما در ادامه به شرح فاکتورهایی که هنگام خرید بذر کشاورزی، برای کشاورزان مهم است، در 2 گروه مجزا (1-ویژگی‌های ظاهری 2-صفات) پرداخته‌ایم:
1) «ویژگی‌های ظاهری» که هنگام خرید بذر کشاورزی به آن توجه می‌شود
همان ویژگی‌هایی هستند که عمدتاً با مطالعه اطلاعات مندرج بر روی بسته‌بندی و بررسی دقیق بسته‌بندی بذر به آن‌ها می‌توان دست یافت.
الف) نوع بسته‌بندی بذر
بذرهای هیبرید بصورت پاکت یا قوطی بسته‌بندی می‌شوند. متأسفانه در میان برخی کشاورزان به غلط این تفکر وجود دارد که کیفیت بذر در بسته‌بندی قوطی، از بسته‌بندی پاکت بهتر است یا تقلب در بذرهای قوطی کمتر است. باید بدانیم که این دو نوع بسته‌بندی در کیفیت بذر هیچ تفاوتی ایجاد نمی‌کند.
اکثر بذرهای قوطی دارای پلیت هستند. پلیت پوششی گچ مانند است که دور هر بذر را احاطه کرده و بعضاً حاوی مواد ضدعفونی کننده است. بذرهای پاکت معمولاً لخت و بدون پلیت هستند زیرا ممکن است پوشش بذر در اثر برخورد با دیواره پاکت و اصطکاک زیاد خرد شود و از بین برود. به همین دلیل است که شرکت‌های تولیدکننده، بذرهای موجود در قوطی را پلیت‌دار و بذرهای پاکتی را بدون پلیت تولید می‌کنند. حال اینکه آیا این پلیت تأثیری در کیفیت بذر دارد یا نه باید بگوییم نه! پوشش بذر تنها باعث درشت‌تر شدن و کاشت آسانتر آن می‌گردد.
برخی از نشاءکاران قبل از کشت بذر پلیت آن‌را می‌شویند تا جوانه‌زنی بذر سریع‌تر و یکدست‌تر رخ دهد. بذور با بسته‌بندی قوطی معمولاً از بذور پاکتی مقداری گران‌تر است زیرا به هر‌حال تولید بذر در این نوع بسته‌بندی توسط تولیدکننده، از لحاظ پوشش‌دار کردن یک مرحله بیشتر کار انجام شده است.
درست است که می‌گوییم بذور پاکت و قوطی به لحاظ ژنتیک و ماهیت هیچ فرقی ندارند اما نمی‌توان استحکام بسته‌بندی به‌صورت قوطی را نادیده گرفت. اگر قصد دارید بذر را به مدت طولانی نگهدارید برای حفظ قدرت جوانه‌زنی آن، توصیه می‌شود از بذر پلیت‌دار که بسته‌بندی آن در برابر رطوبت، حشرات، جوندگان، ترکیدن و پارگی محکم‌تر است استفاده کنید.
ب) (Seed Germination) درصد جوانه‌زنی بذر (قوه نامیه بذر) (جرمینیشن بذر)
از آنجا که بذرها برای حفظ قدرت جوانه‌زنی باید به‌دور از نور، رطوبت و گرما نگهداری شوند، قدرت جوانه‌زنی هر بذر با توجه به تاریخ تولید و شرایط نگهداری آن کاملاً متفاوت است. این بدان معناست که ممکن است بذور با تاریخ تولید جدید اما شرایط نگهداری نامطلوب، نسبت به بذور با تاریخ تولید قدیمی‌تر اما شرایط نگهداری مطلوب‌تر، قدرت جوانه‌زنی بسیار پایین‌تری داشته باشند.
عموماً بذرها را در مکان سرد و خشک و در دمای بین 5تا10 درجه سانتیگراد و ترجیحاً در یخچال نگهداری می‌کنند.
ج) تاریخ بسته‌بندی، تولید و انقضاء بذر (طول عمر بذر)
د) (Seed Purity) درصد خلوص بذر
درصد خلوص بذر نسبت بذر خالص در واحد وزن است. به عبارت ساده‌تر بیانگر میزان تمیز بودن بذر و عاری بودن آن از اجزای خارجی بذر (مانند پوسته بذر)، ضایعات میوه، بذر علف‌های هرز یا بذر سایر ارقام و مواد جامد دیگر است.
برای تعیین تعداد بذر در واحد وزن، دو یا چند نمونه تصادفی مثلاً ۱۰۰ گرمی از بذر گرفته می‌شود. سپس طبق فرمول زیر، وزن دانه‌های خالص و کامل نمونه‌های منتخب را نسبت به وزن کل نمونه محاسبه می‌کنند.
گفتنی است در آزمایش خلوص، بذرهای زیر نیز جزء بذر اصلی به حساب می‌آیند:
- بذرهای ریز، لاغر، نارس، چروکیده و جوانه‌زده؛ به شرطی که بتوان آن‌ها را به عنوان نوع بذر مورد نظر تشخیص داد.
- قطعات شکسته بذرها که بزرگتر از نصف اندازه بذر اصلی باشند. البته در بذر شکسته لپه‌ها باید وجود داشته باشند.
- بذرهای بیمار
توجه داشته باشید که درصد خلوص فیزیکی(purity) استاندارد برای بذور باید 98 درصد به بالا باشد.
ه) (Seed Origin) اصالت بذر
برخی بذرها از یک شرکت تولیدکننده اصلی، مثل سمینیس(seminis)، اما با اورجین‌های متفاوت و کشورهای مبدأ مختلف، بعنوان مثال هند، پرو، تایلند، مکزیک و … عرضه می‌شوند. برخی کشاورزان بر این باورند که کیفیت بذر تولید شده در یک کشور با بذر تولید شده در کشور دیگر متفاوت است.
در این خصوص این توضیح لازم است که: شرکت تولید کننده اصلی به عنوان صاحب امتیاز، با هدف کاهش هزینه‌های لجستیک برای مصرف‌کننده و سایر هزینه‌ها، مزارع تحت کشت زیادی در سایر کشورها دارد. این کشورها دارای تأسیسات و تجهیزات فرآوری ویژه، متخصصان خارجی و مشاوران خصوصی هستند و بذرهایی که در این کشورها تولید و فرآوری می‌شود، در نهایت توسط تکنسین‌های گواهی بذر، نمونه‌برداری و آزمایش می‌شوند و سپس طبق استانداردهایی که انجمن بین‌المللی آزمایش بذر (ISTA) وضع کرده است، برچسب‌گذاری می‌شوند.
باتوجه به اینکه بذور شرکت سمینیس(seminis) در تمام کشورهای مبدأ تحت نظر انجمن آژانس‌های رسمی گواهی‌دهنده بذر (AOSCA) تولید شده و همگی دارای برچسب گواهی رسمی بذر هستند؛ بنابراین مقارن با استانداردهای لازم تولید شده‌اند و سطح کیفی همه آن‌ها یکسان است.
و) اصلی بودن بذر
با توجه به اینکه ایران بیش از 90درصد بذر صیفی‌جات خود را وارد می‌کند، به دلیل افزایش نرخ ارز و بالارفتن قیمت این بذور، و همچنین کمبود بعضی از ارقام خاص به دلیل عدم ترخیص به‌موقع، شرایط سوءاستفاده سودجویان و متقلّبان فراهم شده و بذور تقلّبی زیادی توسط این افراد روانه‌ی بازار بذر می‌شود. خرید بذر تقلبی، کشاورزان را در گرداب فقر گیر انداخته و خسارت‌های جبران ناپذیری به آن‌ها می‌زند. به‌همین دلیل اصل بودن بذر و عدم تقلّب در آن نیز فاکتوری مهم است که کشاورزان، به آن توجه ویژه و بجا دارند.
در خصوص تشخیص بذر تقلّبی از اصلی باید بدانیم که این امریست بسیار مشکل و عمدتاً توسط کارشناسان خبره و متبحّر قابل انجام است. توجه ویژه به ظاهر بسته‌بندی بذر اعم از فونت نوشته‌های روی بسته، سایز بسته‌بندی، رنگ و کیفیت تصویر چاپ شده برروی بسته‌بندی، سالم بودن پاکت یا قوطی بذر و … از نکاتی هستند که برای خرید یک بذر مطمئن باید به آن‌ها توجه داشت. برخی از کشاورزان به غلط بر این عقیده‌اند که تقلّب در بذرهای قوطی کمتر از بذرهای پاکتی است. اما این تفکر اشتباه است زیرا باز کردن درب قوطی و جایگزین کردن بذر تقلبی برای متقلّبان کار دشواری نیست.
این امکان وجود دارد که متقلّبان، پاکت یا قوطی بذر را باز کرده و بذر رقم ارزانتری را جایگزین کرده باشند. گاهی افراد مجرّب بعداز باز کردن بسته و مشاهده دقیق بذور یا حتی در مراحل بعداز آن مثلاً در زمان شستن بذر یا در مرحله‌ی جوانه‌زنی متوجه تقلّبی بودن آن می‌شوند. البته بعداز اطمینان از تمامی این موارد باز هم نمی‌توان با قطعیت گفت که بذور خریداری شده اصل هستند. بنابراین برای در امان ماندن از زیان غیر قابل جبران ناشی از خرید بذرهای غیراصل و تقلّبی، باید بذر را از فروشندگان مطمئن و نمایندگان رسمی شرکت‌های اصلی خریداری کرد.
از آنجا که مرکز تخصصی تولید نشاء جنوب، بذور خود را بدون واسطه و به‌طور مستقیم از شرکت‌های اصلی توزیع کننده بذر تهیه می‌کند، با خیال آسوده جهت خرید نشاء با بذر هیبرید (F1) اصل، با کارشناسان فروش ما تماس بگیرید.
2) بذر کشاورزی با چه «صفاتی» بخریم؟
تنوع صفات در ارقام مختلف هر بذر بسیار زیاد است. هر رقم یا واریته با هدف اصلاح یک یا چند صفت برجسته تولید شده است. برای مثال نزدیک به ۷۵۰۰ رقم گوجه فرنگی در جهان کشت می‌شود که این ارقام در اندازه، شکل، رنگ، طعم و سازگاری محیط رشد با یکدیگر متفاوتند. از صفات بارز بذور صیفی‌جات در زیر چند نمونه آورده‌ایم.
الف) مدت زمان باردهی بذر ( بذر زودرس / میان‌رس یا دیررس)
بذر را با توجه به مدت‌زمان باردهی آن به‌گونه‌ای انتخاب کنید که فصول نامساعد در منطقه شما، در آغاز فصل کشت یا آخر فصل برداشت باشد. همچنین بذر موردنظر باید در زمان برداشت محصول قیمت مناسبی در بازار داشته باشد.
ب) تیپ محصول بذر مورد نظر
تیپ محصول بذر موردنظر فاکتور دیگری است که هنگام خرید بذر کشاورزان به آن توجه دارند. بعنوان مثال در بادمجان، تیپ‌های مختلفی چون لامپی، قلمی و کشیده، و دلمه وجود دارد. یا گوجه فرنگی با تیپ‌های گرد، تخم مرغی، کشیده و بلوکی وجود دارد.
ج) تحمل بیماری‌ها
تحمل بیماری یکی دیگر از فاکتورهای تصمیم‌گیری کشاورزان در پروسه انتخاب بذر است. در صورتیکه در این پروسه، تمام صفات بذر موردنظر ایده‌آل بوده و تنها نیاز باشد که مقاومت آن نسبت به بیماری‌های رایج منطقه‌تان بررسی شود، می‌توانید پس از امکان‌سنجیِ سایر راه‌های مبارزه، با خیال راحت به کشت رقم موردنظر خود بپردازید. در واقع با امکان‌سنجی بررسی کنید که آیا پس از کاشت می‌توان برای جبران خسارت بیماری، از قارچ‌کُش‌های برگی در فصل استفاده کرد یا خیر.
همچنین باید دقت داشته باشید که برای جلوگیری از افزایش مقاومت آفات و باکتری‌ها در برابر یک رقم خاص، با توجه به اقلیم منطقه خود و بعداز نتیجه‌ی مطلوب تست، به‌صورت مکرّر از ارقام جدید هیبرید استفاده نمائید.
د) میزان عملکرد و بازدهی محصول بذر مورد نظر
رقم‌هایی را انتخاب کنید که در شرایط محلی بهترین عملکرد را داشته باشند. اگر بذرهای هیبرید پرمحصول را انتخاب نکنید، بهترین استراتژی‌های تولید هم به بازده بالا منجر نمی‌شود. هیبریدهای جدیدتر معمولاً پتانسیل بازدهی بالاتری نسبت به هیبریدهایی دارند که چندین سال در بازار بوده‌اند.
ه) سایز محصول بذر
و) رنگ و طعم محصول
ز) میزان پوشش شاخ و برگ گیاه
هرچه پوشش گیاهی بوته بیشتر باشد محافظت محصول در برابر آفتاب سوختگی هم بالاتر است.
ح) نوع مصرف (تازه‌خوری/صنعتی)
در برخی از مناطق بخصوص مناطق شمالی، مناطق غربی و شمال غربی کشور و استان‌های خراسان؛ به دلیل تعدد کارخانجات رب گوجه فرنگی؛ معمولاً کشاورزان این مناطق، علاوه بر بازار تازه‌خوری، به کشت ارقام جهت فروش به کارخانجات رب نیز توجه می‌کنند و به همین‌دلیل معمولاً از ارقام هیبرید ارزان، جهت کشت استفاده می‌کنند، که البته این رویه باید تغییر یابد و کشاورزان این مناطق ارقامی که قابل ارائه به بازار مصرف و تازه‌خوری می‌باشند را هم جایگزین ارقام قدیمی‌تر نمایند.
کشاورزان و نشاءکاران در هنگام خرید بذور هیبرید با توجه به نکات بالا و همچنین اقلیم منطقه‌ی تحت کشت و نیاز بازار، بذر مورد نظر خود را انتخاب می‌کنند. به عنوان مثال کشاورزانی که در مناطق دارای آب وخاک شور یا دمای هوای بالا کشت انجام می‌دهند، به دنبال ارقامی باشند که نسبت به شوری و گرمای زیاد مقاومترند. همچنین به سازگاری تیپ محصول با بازارهای هدف، (ارائه محصول در بازار داخلی یا صادرات به بازارهای خارجی) دقت کنند.
بسیار سپاس‌گزارم
از همراهیتان سپاسگزاریم.