چكيده

اصطلاح نشاکاری به پرورش گیاهان کوچک در ظروف کشت خاص گفته می شود که بعداً به مکان های مورد نظر منتقل می گردند. در سال های اخیر پیشرفت های چشمگیری در سیستم تولید نشاء صورت گرفته است. یکی از روش های رایج تولید نشاء، سیستم تولید نشاء در گلخانه می باشد. در مقاله پیش رو در ابتدا به معرفی عملیات تولید نشاء با ذکر مراحل می پردازیم. جهت نمونه به بررسی یک واحد تولیدی با ظرفیت 20.000.0000 قطعه نشاء در یک سال با مساحت کل سازه 10.000 متر مربع و مساحت سایبان 3.000 متر مربع می پردازیم و با توجه به ماه های مختلف سال و همچنین ظرفیت استخر مورد نیاز برآورد شده است. در ادامه به توزیع فراوانی پرسنل پرداختیم و بر اساس آن سطح ابنیه مورد نیاز جهت تامین امکانات پرسنل و تاسیسات مورد نیاز اشاره شده است.

1-مقدمه

تولید نشای خوب، سالم و قوی توسط تولید کننده و یا شرکت های تجاری مهم ترین دغدغه ای است که می تواند تضمین مناسبی برای عملکرد کمی و کیفی بالا باشد(غلامی نژاد و همکاران، 2012). درتعریف علمی نشاء آمده است که نشاء، نهالی کوچک، سالم، قوی و عاری از آفات و بیماری ها است که معمولا دارای 4-6 برگ بوده و در محیطی مناسب رشد نموده است و به مجرد بهبود شرایط آب و هوایی مزرعه و یا آماده شدن گلخانه به آنجا منتقل خواهد شد(جوانمردی، 1388، ص14). نشاء خوب دارای ویژگی هایی مانند قد کوتاه، ساقه کلفت، سیستم ریشه قوی، بدون آفت و بیماری است(مگنیتسکای و همکاران ، 2006). نشاء همچنین باید قادر به تحمل استرس های ناشی از جابجایی و کاشت مجدد باشد و پس از انتقال کمترین توقف در روند رشد مشاهده شود.(جوانمردی و مرادیانی، 2017)

2- مزایای نشاکاری

سبزیجاتی که به وسیله نشاء تولید می شوند نسبت به سبزیجاتی که در مزرعه با بذر تولید می شوند فصل رشد کوتاه تری دارند. به همین منظور تولید کنندگان با هدف تولید محصول زودرس، کاهش زمان تولید و تولید دو یا چند مرتبه محصول در طول یک فصل رشد، از نشاء استفاده می کنند(جوانمردی، 1388). هم چنین با استفاده از نشاء می توان کوددهی و آبیاری را با راندمان بالاتری در اوایل دوره رشد اعمال نمود.(اسچرادر، 2000)

در ادامه به عمده ترین مزایای تولید نشاء اشاره می کنیم:

• کوتاه شدن دوره پرورش گیاهان
• عدم نیاز به عمل گزینش و یا تنک کردن
• مدیریت مطلوب تر آفات و بیماری ها
• استفاده بهینه از فضای زمین
• تولید و عرضه محصول به بازار پیش از موعد معمول(زودرسی)
• امکان کنترل بهتر شرایط محیطی در زمان جوانه زنی
• یکنواختی بیشتر محصول که معمولا در کشت مستقیم کمتر مشاهده می شود
• امکان انتخاب گیاهان قوی وسالم جهت کاشت
• نیاز به بذر کمتر(به دلیل بهبود وضعیت جوانه زنی و عدم نیاز به عمیات تنک کاری) 
• امکان استفاده از فصل رشد به مدت بیشتر
• مدیریت مطلوب تر آفات و بیماری ها(ونگ، 1990)

3- سیستم های تولید نشاء

سیستم های متعددی برای تولید تجاری نشاء وجود دارد اما به طور کلی در یکی از قالب های زیر می گنجد:

• سیستم تولید نشاء در مزرعه یا زمین
• سیستم تولید نشا در شاسی سرد، شاسی گرم و زیر سایبان
• سیستم تولید نشاء در شرایط گلخانه ای
• سیستم پرورش نشاء به صورت شناور
• سیستم پرورش نشاء ارگانیک
• پرورش نشاء در سیستم های بسته
• پرورش نشاء با استفاده از اندام های رویشی(جوانمردی، 1388)

در ادامه به مزایای تولید نشا در محیط گلخانه اشاره می کنیم:

• تولید سریع تر و یکنواخت تر نسبت به تولید نشاء در فضای باز
• مدیریت بهتر آبیاری و تغذیه
• استفاده بهینه و یکنواخت از فضای گلخانه به علت استفاده از سینی نشاء
• قابلیت تولید گیاهانی سالم، ضخیم، و با ارتفاع مناسب
• توانایی استقرار بهتر نشاهای حاصله نسبت به نشاهای فضای آزاد
• زودرسی نسبت به نشاهای فضای آزاد(گارنر و بژروکمن، 1997)

یکی از حساس ترین مراحل رشد گیاه، مرحله سبز شدن بذر(جوانه زنی) است. این مرحله در کشاورزی سنتی نیز مورد توجه کشاورزان بوده و هست. کشاورزان با ایجاد خزانه هایی، شرایط محیطی بخشی از زمین را کنترل و بذرها را در بستر آماده شده روی زمین کشت می کنند. پس از سبز شدن بذر، نشاها را از زمین جدا می کنند و در زمین اصلی می کارند(دانگ و همکاران، 2005). این روش از روش کشت مستقیم در زمین، نتیجه بخشی بیشتری دارد(تولایی، 1388). اما دارای نواقصی نیز مانند توزیع نامناسب بذر در بستر، شوک های ناشی از جداسازی نشاها از خاک و از یکدیگر، و آلودگی های بالقوه پیش رو هستند(جوانمردی، 1388). 

هزینه بر بودن این فرآیند و نیاز به نیروی کارگری زیاد، هزینه تولید نشاء را افزایش می دهد. در فرآیند صنعتی شدن کشاورزی، علاوه بر اصلاح و استفاده ازبذرهای گران قیمت هیبرید،استفاده  از سینی های نشاء در دستور کار قرار گرفته است(صادقی و همکاران، 1394). از اواخر دهه 1960 در آمریکا، شرکت هایی برای تولید سینی نشا و ادوات آن فعالیت خویش را آغاز کردند تا جایی که در سال 1990 در آمریکا و کانادا 25 میلیارد نشاء تولید گردید(جوانمردی، 1389). 

امروزه با پیشرفت روزافزون فناوری در کشاورزی، استفاده از روش های مدرن کشت انواع مختلف بذر در سینی های نشاء، رویکرد ویژه ای پیدا کرده است. استفاده از این روش نشاکاری مزایایی مانند صرفه جویی در هزینه ها، توانایی کنترل بهتر عوامل محیطی و افزایش توانایی مدیریت زمان و نحوه پرورش نشاء را به همراه دارد(جوانمردی، 1388).

در مقاله پیش رو، به بررسی یک واحد تولید نشاء صنعتی می پردازیم و با توجه به مراحل و روند تولید نشاء صنعتی ، امکانات و منابع مورد نیاز اعم از نیروی انسانی، ابنیه و فضای مورد نیاز و … را تشریح می کنیم.

4- خلاصه عملیات کاشت و نگهداری نشا در مرکز تولید نشاء

یکی از روش های بهبود وضعیت کمی و کیفی نشاء، بهبهود وضعیت جوانه زنی آن می باشد. بستر بذر از طریق فراهم کردن شرایط مطلوب فیزیکی خاک موجب افزایش جوانه زنی بذر، رشد ریشه و بازدهی تولید نشاء می گردند(نامبیر و فیفه، 1987). بستر کاشت مناسب یکی از عوامل موثر در پیشرفت مراحل رشد گیاه از جمله جوانه زنی و رشد می باشد. مرحله جوانه زنی و رشد گیاه چه معمولا حساس ترین مرحله رشد گیاه می باشد. جوانه زنی ضعیف و کاهش رشد گیاه چه می تواند منجر به استقرار ضعیف و نابودی محصول شود و میزان موفقیت این مرحله بر پیشرفت سایر مراحل رشد گیاه و در نتیجه میزان تولید تاثیر بسزایی دارد. (اقحوانی و همکاران، 1391 ). بنابرین به منظور کاهش دوره کاشت تا سبز شدن و انتقال به زمین اصلی باید تمهیدات خاصی را مد نظر قرارداد(پورقاسمیان و همکاران، 1396) . در واحد تولیدی مفروض، از دو دستگاه کاشت صنعتی و سالن جوانه زنی مکانیزه استفاده می شود. در سالن جوانه زنی شرایط رطوبت و دمایی مورد نیاز بذرها به صورت دقیق و مداوم پایش می شود.

4-1- عملیات کاشت شامل موارد ذیل می باشد:

1. دریافت بذر 

2. تیمار های قبل کاشت 

3. عمل آوری و خیساندن کوکوپیت و خرد کردن و حذف لیف و اختلاط آن به نسبت مورد نیاز کشت با سایر بسترها از جمله پرلیت و پیت ماس 

4. تک کردن سینی 

5. کد نویسی تک تک سینی‌های کاشت 

6. پر کردن سینی 

7. حذف مواد بستری اضافه

8. پانچ فشاری و ایجاد حفره 

9. جایگذاری بذر توسط کارنده درام

10. انتقال روی نوار نقاله 

11. کنترل خطا 

12. روگیری بذر 

13. کمپرس بستر تا حد چسبیدن بذر به بستر 

14. حذف مجدد مواد بستری اضافه 

15. آبیاری سینی کاشت شده 

16. بسته بندی و پالت بندی کشت روی ترولیهای مخصوص 

17. انتقال به سالن جوانه زنی بعد از عملیات آمار برداری دقیق و تاریخ زنی روی برچسب ها 

18.کنترل دقیق شرایط محیطی و نیز کنترل دوره ای جوانه زنی 

20. تحویل سینی‌ها به سالن گلخانه با اخذ رسید 

4-2- عملیات جانمایی شامل موارد زیر می باشد:

• تحویل گرفتن پالتها از سالن کاشت 
• تنظیم شرایط محیطی گلخانه 
•  چیدن سینی‌های کاشته شده در محل و ارتفاع مناسب

4-3- عملیات نگهداری شامل موارد زیر می باشد:

1. تیمار و آبیاری اولیه 

2. انجام تیمارهای لازم جهت سبز شدن بذر و رها سازی بذور پیچیده با توجه به ارزش بالای بذر

3. تهیه آمار درصد جوانه زنی و اعلام آن به مشتری و جبران کمبود در صورت نیاز 

4. شروع تغذیه گیاه و انجام دقیق  تنظیمات شرایط محیطی  گلخانه 

5. لبه چرخانی و سایه روشن و اقلا سه مرحله تجدید فاصله سینی‎ها 

6. تیمارهای سم و محلولپاشی و تله گذاری جهت حشرات و جوندگان 

7. بسته بندی و انتقال گیاه به فضای مقاوم سازی در سن مناسب 

8. انجام عملیات واکاری و تکمیل سینی‌های کاشت 

9. حذف گل و برگهای ضربه دیده و انجام تیمارهای نهایی از قبیل کودهای استارتر رشد و انتی استرسها و تیمار قارچ کش قبل از ارسال بار

4-4- عملیات تحویل بار شامل موارد ذیل می باشد:

1. هماهنگی با مشتری و تنظیم برنامه بارگیری

2. تاییدیه های سلامت فنی کامیون و شرایط جوی کل مسیر 

3. انجام تیمارهای لازم و آبیاری قبل بارگیری

4. بسته بندی و آمارگیری 

5. تنظیم فاکتور خروجی و انتقال به مزرعه

5- جزئیات ابنیه و تاسیسات:

در این قسمت به جزئیات ابنیه و تاسیسات می پردازیم

مساحت کل زمین	20000مترمربع
مساحت کل سازه	10000 متر مربع
مساحت کل سایبان	3000متر مربع
ظرفیت اسمی طرح	20،000،000
مساحت کل ابنیه و تأسیسات	913

شرح	مساحت
مساحت کل سازه	10000  متر مربع
مساحت کل سایبان	3000 متر مربع

عرض دهانه : 9.6 و3.2 متر  –   طول سالن 51 متر –  راهرو وسط : 9.6متر

در طراحی گلخانه به ازای هر سه دهانه باعرض 9.6 متر یک دهانه با عرض 3.2 متر جهت ورود و خروج نشاء، استقرار سیستم حمل و نقل داخلی ، راهرو انتظار و بارگیری و اعمال تیمارهای قبل ازحمل در نظر گرفته شده است و همچنین 

جهت مقاوم سازی نشاء تولید شده زیر پوشش گلخانه ، احداث سایبان با پوشش متحرک ضرورت دارد.

جهت برآورد ابعاد و حجم استخر مورد نیاز به پراکندگی نشاهای درخواستی مشتریان و همچنین میزان آب مصرفی در ماه های مختلف سال باید توجه کرد، اطلاعات مربوط به میزان پراکندگی مشتریان بر اساس میانگین داده های سه سال از یک واحد فعال تولیدی (مرکز تولید نشاء جنوب واقع درشهرضا) برآورد شده است.

در نمودار ذیل درصد پراکندگی مشتریان به تفکیک ماه های سال آورده شده است.

ردیف	ماه	درصد تولید	ضریب حجمی مصرف	تعدادآبیاری درماه	درصد آب مورد نیاز
1	فروردین	2/2	1.5	15	1.24
2	اردیبهشت	4.7	1.5	15	2.65
3	خرداد	6.1	1.5	15	3.4
4	تیر	24.3	2	30	36.49
5	مرداد	24.2	2	30	36.34
6	شهریور	5.7	2	30	8.56
7	مهر	2.6	1.5	15	1.46
8	آبان	2.7	1.5	15	1.52
9	آذر	4.7	1.5	15	2.64
10	دی	8	1	10	2.00
11	بهمن	6	1	10	1.5
12	اسفند	8/8	1	10	2/2

باتوجه به ظرفیت کلی تولید واحد و اینکه بیش از 80درصد از کل مصرف آب مجموعه در فصل تابستان (طبق جدول 3 ) انجام میشود نیاز به استخر ذخیره با حجم حداقل 1000 متر مکعب ضروری می باشد. ضمناً آب باران کلیه تاسیسات مسقف مجموعه به همین استخر هدایت وذخیره میشود.

با توجه به بازه زمانی محدود اوج مصرف واحد حدود 800 متر مکعب مصرفی سالیانه طی بازه زمانی حدود 3 ماه مصرف می شود و باتوجه به اینکه ماههای اوج مصرف در فصل تابستان میباشد  ودبی منابع موجود در این فصل در پایینترین سطح می باشد بنابراین می بایست آب مورد نیاز  در طول سال و فصول پرآب ذخیره شود.

6- توزیع فراوانی بخش کارگری و اداری و سطح بنای مورد نیاز:

برای محاسبه سطح ابنیه مورد نیاز می بایست فراوانی پرسنل اداری و کارگری و فضای مورد نیاز جهت هر بخش را در نظر گرفت. در جداول ذیل توزیع فراوانی مربوط به هر بخش به صورت جداگانه آورده شده است.

تعداد پرسنل بخش اداری
ردیف	واحد	تعداد نیرو
1	مدیر عامل و دفتر دار	1
2	مدیریت اداری	1
3	عقد قرارداد و مدیریت فضای تولید و پشتیبانی کاشت	1
4	فروش ازاد و دیجیتال مارکتینگ و سایت اینترنتی و تولید محتوا	1
5	امور مالی و حسابداری	2
6	امور پرسنلی و استعلامات	1
7	هماهنگی حمل و ارسال بار و عودت ظروف	1
8	انبار دار  تجهیزات و لوازم  و نهاده های تولید	1
9	مهماندار و ابدارچی و بهداشت اداری	1
10	انباردار بازگشت از فروش و ظروف نشا	1
11	نگهبان شب	1
12	تنخواه گردان و کارپرداز و امور بیمه و راننده	2
13	نگهبان روز و اطلاعات و کنترل تردد روز	1
14	امور عمومی مشتریان و ترویج و ویزیتور فروش	1
15	تحقیق و توسعه (R & D)  جهت پیگیری ارقام و محصولات جدید شرکت ها	1
16	مشاور حقوقی	1
جمع تعداد پرسنل	18

بخش کارگری
ردیف	واحد	تعداد نیرو
1	مدیر داخلی	1
2	اپراتور ورود و خروجی سالن جوانه زنی و کنترل شرایط محیطی	1
3	گروه کاشت	7
4	سرپرست و گروه جانمایی نشا	5
5	کنترل جوانه زنی و تیمارهای بدسبزی	1
6	کنترل فاصله و لبه چرخانی و سایه روشن	3
7	سرپرست گلخانه و تیمارهای کودی و آبیار	3
8	واکاری و کنترل کیفیت و اماده سازی بار	6
9	سرپرست و گروه سمپاشی و محلولپاشی و کنترل آفات	3
10	عودت ظروف نشا و تخلیه و ضد عفونی و اماده سازی و جانمایی مجدد ظروف نشا	4
11	گروه بارگیری و تیمارهای قبل ارسال	10
12	نظافت و بهداشت محیط کارگاه	1
13	فضای سبز	1
14	ترابری و ماشین الات و تراکتورها و حمل و نقل داخلی	1
15	زراعت و باغبانی	1
16	مهماندار و نظافتجی مهمان	1
17	آشپزخانه و سالن پذیرایی پرسنل	1
18	مدیر فنی تولید و دستیار	2
19	جیره نویس و آماده سازی محلولهای غذایی	1
20	سرپرست گروه فنی و تعمیرات	1
21	تعمیر و نگهداری تجهیزات آبیاری اعم از فیلتراسیون و بومها و شیرخانه ها و پمپها	2
22	اپراتور کنترل شرایط محیطی سالنهای تولید نشا در شب و روز	2
23	توسعه کشت بافت و پیوند وتولید گیاهان زینتی و نهالستان	3
24	کارشناس ایمنی	1
25	کارشناس بهداشت	1
26	کارشناس بازدید مزارع	1
جمع پرسنل	64

سرپرست و اپراتور کاشت و گروه کاشت  شامل فرآوری بستر کد زن اپراتور پرکن  اپراتور بذر ها و کنترل خطاها و روگیر و آبیار برای دو خط کشت فعال با پیش فرض دو شیفت کاری در سه ماهه تابستان در نظر گرفته شده است.

با توجه به جداول فوق، فضای ابنیه مورد نیاز جهت تعداد پرسنل اداری و کارگری در جداول ذیل ذکر شده است.

بخش مدیریت
ردیف	شرح	مساحت(مترمربع)
1	دفتر مدیریت	20
2	سالن جلسات	20
3	غذاخوری	16
4	سرویس بهداشتی	6
5	نمازخانه و مهمانسرا	18
جمع	80

بخش اداری
ردیف	شرح	مساحت(مترمربع)
1	دفاتر اداری	42
2	غذاخوری	48
3	سرویس بهداشتی	30
4	نمازخانه و اتاق استراحت	60
5	رختکن پرسنل کارگری	60
جمع	240

بخش نگهبانی
ردیف	شرح	مساحت(مترمربع)
1	نگهبانی	40

7- سطح ابنیه مورد نیاز جهت تاسیسات:

ایستگاه برق و گاز
ردیف	شرح	مساحت(مترمربع)
1	ایستگاه برق	20
2	ایستگاه گاز	20

سالن کاشت
ردیف	شرح	مساحت(مترمربع)
1	سالن اصلی کاشت	80
2	سالن جوانه زنی	60

ایستگاه پمپاژ،مخازن آماده سازی محلول ،فیلتراسیون و…
ردیف	شرح	مساحت(متر مربع)
1	مخازن آماده سازی محلول	20
2	ایستگاه پمپاژ	12
3	دستگاه های تزریق	12
4	فیلتراسیون	10
5	تابلو کنترل	6
جمع	60

بسترسازی خردکن و میکسر
ردیف	شرح	مساحت(متر مربع)
1	میکسر به تعداد 2 دستگاه	44
2	خرد کن به تعداد 2 دستگاه	44
3	استخر آماده سازی کوکوپیت	25
جمع	113

مجموعه انبار
ردیف	شرح	مساحت(متر مربع)
1	انبار تجهیزات	20
2	انبارسبد	40
3	انبار سینی نشا	20
4	انبار سم	12
5	انبار کوکوپیت	20
6	انبار پیت ماس	12
7	انبار پرلیت	16
جمع	140

8- نتیجه گیری:

با توجه به اهمیت مدیریت امکانات در حوزه کشاورزی، تولید نشاء صنعتی شیوه ای کارآمد و به صرفه به شمار می رود. در این مقاله تلاش کردیم که به بیان مراحل مختلف تولید نشاء صنعتی بپردازیم. انجام هر کدام از مراحل به امکانات و تسهیلات خاصی نیاز دارد که با توجه به ظرفیت تولید و ابعاد یک مرکز تولید نشاء مفروض، برآورد و مطرح شد. امید است این تحقیق برای علاقه مندان به این حوزه و کارآفرینان صنعت کشاورزی مفید و کاربردی باشد.

 فهرست منابع

استایر ر، کورانسکی د. 1389. راهنمای نشاء و نشای توپی،مترجم ج جوانمردی، مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد،384 صفحه.

اقحوانی شجری، مهسا، نعمتی، سیدحسین، مهربخش، محمدمهدی، فلاحی، جبار، و حقیقی تاجور، فاطمه. (1391). ارزیابی اثرات بستر کاشت و دور آبیاری بر شاخص های رشد گیاهچه ای ارقام گوجه فرنگی در شرایط گلخانه. علوم باغبانی (علوم و صنایع کشاورزی)، 26(1)، 87-95. 

پورقاسمیان، نسیبه و نقی زاده، مهدی و مرادی، روح اله و سالاری، محمد،1396،بررسی تأثیر بسترهای مختلف کاشت و محلولپاشی اسید هیومیک بر رشد و برخی ویژگی های کمی و کیفی نشاء گوجه فرنگی.علوم باغبانی(علوم و صنایع کشاورزی)، 31(4)، 658-670.

تولایی م.1388. راهنمای کشت خاکی خیار و گوجه گلخانه ای: کرج‌: انتشارات آموزش کشاورزی‌، 116 صفحه.

جوانمردی ج. 1388. منابع علمی و عملی تولید نشای سبزی. مشهد:انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد،256 صفحه.

صادقي ع, آق خاني م, عمادي ب, جعفري ملک آبادي ا. 1394. طراحي، ساخت و ارزيابي بذرکار نيمه خودکار سيني هاي نشاء.‎مجله تحقیقات سامانه ها و مکانیزاسیون  کشاورزی، 67: 94-81.

Dong, H., Zhang, D., Tang, W., Li, W., & Li, Z. (2005). Effects of planting system, plant density and flower removal on yield and quality of hybrid seed in cotton. Field crops research, 93(1), 74-84.‏

Gholamnejad, S., Arouiee, H., & Nemati, S. H. (2012). Effect of different ratios of coco peat and vermi compost as a cultural media on seed emergence and some qualitative characteristics of sweet pepper (Capsicum annuum L.) transplants. Journal of Horticultural Science, 25:369-375. (in Persian with English abstract)

Javanmardi, J., & Moradiani, M. (2017). Tomato transplant production method affects plant development and field performance. International Journal of Vegetable Science, 23(1), 31-41.

Magnitskiy, S. V., Pasian, C. C., Bennett, M. A., & Metzger, J. D. (2006). Controlling plug height of verbena, celosia, and pansy by treating seeds with paclobutrazol. HortScience, 41(1), 158-161.

Nambiar, E. K. S., & Fife, D. N. (1987). Growth and nutrient retranslocation in needles of radiata pine in relation to nitrogen supply. Annals of Botany, 60(2), 147-156.         

Schrader, W. L. (2000). Using transplants in vegetable production. Ucanr Publications.

Wang, C. Y. (2004, September). Alleviation of chilling injury in tropical and subtropical fruits. In III International Symposium on Tropical and Subtropical Fruits 864 (pp. 267-273).